Ғайса (пәйғәмбәр)

Ҡөрьән персонажы
Ғайса Мәрйәм улы (ғәр. عيسى ابن مريم‎)
Исеме башҡа телдәрҙә:	йәһ. יֵשׁוּעַ‎, лат. Iesus Nazarenus бор. грек. Ἰησοῦς Χριστός
Башҡа мәҙәниәттә:	христ. — Иисус Христос иуд. — Иисус бен Пантира
Заты:	Муж.
Категория:	Рәсүл, үлү-л-ғаҙим
Төбәк:	Йәһүди батшалығы
Эшмәкәрлек төрө:	Вәғәзсе, балта оҫтаһы
Ҡөрьәндә телгә алыу:	25 тапҡыр (4:171)
Тыуған:	12—4 Вифлеем
Вафат:	б. э. т. 26 — 36 Асманға ашҡан
Йәше:	32 йәш самаһы
Әсәһе:	Мәрйәм Ғимран ҡыҙы
Кирәмәттәре:	Ҡоштарҙы терелтеү, кешеләрҙе һауыҡтырыу.
Ваҡиғалар:	Мәсехтең килеүе
Уның менән бәйле персонаждар:	Яхья, Дәжжәл
Ғайса (пәйғәмбәр) Викимилектә

Боронғо фарсы миниатюраһында Мәрйәм Инә һәм Ғайса

Боронғо фарсы миниатюраһында Ғайсаның вәғәзе

’И́са бну Марйама, ’И́са ибн Марьям (ғәр. عيسى ابن مريم‎ — Иисус сын Марии) — Исламда Ғайса Пәйғәмбәр, (нәби) һәм Аллаһтың рәсүле, Инжилдә — Иисус Христос.

Исламда Ғайса Пәйғәмбәр

Исламдағы иң хөрмәтле Пәйғәмбәрҙәр иҫәбенә инә, улар араһында Нух (Ной), Авраам(Ибраһим), Муса (Муса (Пәйғәмбәр)) һәм Мөхәммәт. Ҡөрьәндә донъяға килеүе Әҙәм ғәләйһиссәләмдекенә оҡшаш. Ҡөрьәндә әйтелеүенсә, Аллаһ Ғайсаға изге китап Инжил иңдергән. Ислам эсхатологияһында Ғайса Дәжжәлгә ҡаршы көрәшер Пәйғәмбәр тип нарыҡлана.

Ғайсаның донъяға килеүе

• Яралтылыуы

Исламда Ғайса Пәйғәмбәр Аллаһтың бойороғо буйынса, атай ҡатнашлығыһыҙ донъяға килгән тип иҫбатлана. Әҙәм ғәләйһисссәләм дә атайһыҙ яралтыла, шуға бында оҡшашлыҡ бар тип һанала. Ҡөрьәндә бәйән ителеүенсә, Мөхәммәт Пәйғәмбәр янына бер төркөм нәсәра килә лә, ни өсөн мосолмандар Ғайсаны илаһи зат түгел тип әйтеп кәмләй, тигән дәғүә белдерә. Быға яуап итеп, Ҡөрьән Кәримдән аят килтерелә: "Әҙәм ғәләйһиссәләм атайһыҙ һәм әсәйһеҙ яралтылды, шуның кеүек Ғайса ғәләйһиссәләм дә атайһыҙ бар ҡылынды. Икеһе лә Аллаһтың ҡөҙрәте менән , ғәҙәти булмаған юл менән яралтылдылар. Әҙәм ғәләйһиссәләм ата-әсәһеҙ яралтылған булһа ла, Аллаһының улы тип әйтмәйҙәр, ни өсөн Ғайса ғәләйһиссәләмде Аллаһ улы, тиҙәр

• Донъяға килеүе

Ҡөрьәндә Мәрйәм Ғайсаны алыҫҡа китеп таба, тип әйтелә.

«Бәндә күҙенән ҡасып бара торғас, ул ботаҡтары киҫелеп бөткән, олоно ғына һерәйеп торған ағас төбөнә килеп ауа. - Их, ошо хәлде күргәнсә, үлеп, онотолоп бөткән булһамсы! Бәйтел-мәҡдистә ғибәҙәт ҡылыусылар һәммәһе мине таный. Ирһеҙ, ғиффәтле килеш бала табып, халыҡ күҙенә нисек күренермен, - тип әйткән.». «Шул мәл түбән ерҙән, йәғни уның ҡарынынан улы Ғайса (йә иһә хөрмә ағасы аҫтынан фәрештә) тауыш бирә: "Ҡайғырма, әй Мәрйәм! Раббыбыҙ ҡушыуынан, аяҡ аҫтыңда шишмә атылып сығыр. Шул шишмәлә тәһәрәт ал, шуның һыуын эс.» «Ҡороған хөрмәнең олонон үҙеңә табан тарт, унан һиңә таҙа, яңы өлгөргән емештәре ҡойолор». «Шул ваҡытта уға йәнә тауыш ишетелә: - Әгәр юлыңда берәйһе осрап, был баланы ҡайҙан алдың, тип һораһа, һин: “Бөгөн бер кем менән дә һөйләшмәҫкә нәҙер әйттем”,- тип яуапла.».( ) Мәрйәм 19:23—26

• Мәрйәмдең тыуған йортона ҡайтыуы

Ғибәҙәт ҡылыр ваҡыт етә. Шул мәл гел генә уҡыныр михрабында Мәрйәмдең юҡлығын күрәләр. Йыраҡ түгел Бәйт Ләхем тип аталған дошман ҡәүем йәшәгәнгә күрә, ҡурҡып уны эҙләй башлайҙар. Етмәһә, кемдер Мәрйәмдең шул яҡҡа китеп барғанын шәйләп ҡалған. Кешеләрҙән бик оялһа ла, ҡурҡһа ла, Мәрйәм ҡайтыр яҡҡа китә.Ҡаршыларына сабый күтәреп килеп сыҡҡан Мәрйәмдең ишетмәгән һүҙе ҡалмай. Атаң-әсәң яҡшы кешеләр, Бәйтел-Мәҡдистә бығаса ишетелмәгән-күрелмәгән насарлыҡ эшләнең, тип битәрләйҙәр.

«Ғайсаны күргәс, улар: „Һин Бәйтел-Мәҡдистә быға ҡәҙәр булмаған насар эш менән килдең. Әй Һарундың һеңлеһе! Һинең атаң Ғимран яуыз кеше түгел, Бәйтел-Мәҡдистең имамы, ғибәҙәт ҡылыусыларҙың олуғы ине. Әсәң Хәббә бинте Фәҡуд та боҙоҡ ҡатын түгел ине. Ата-әсәң яҡшы кешеләр була тороп, был баланы һин нисек таптың?“ — тиҙәр».

Барыһы ла Ғимран ғаиләһен тик яҡшы яҡтан белһә лә, ҡаты асыуланалар .

Балалығы

Сабыйын тотоп килеп сыҡҡан Мәрйәмгә бит һөйләшергә ҡушылманы. Ул ымлап ҡына, яуапты баланан алығыҙ, тигән ишара яһай. Ҡәүемдәштәре оторо ҡыҙып китә: — Әле һин беҙҙе мәсхәрәләп, имсәк баланан яуап алдыртмаҡсыһың. Ул әле һөйләшеү түгел, бер нәмә лә аңламай.

Мәрйәм Инәгә алдан уҡ сабый һөйләшә белеп тыуасағы хәбәр ителгән булған:

«Йәнә ул Ғайса бишектә әҙәмдәр менән һөйләшер». Әлү Ғимран 3:46 (Ҡазанлы)

(Мәрйәм) ымлап ҡына, яуапты баланан алығыҙ, тигән ишара яһай. Улар: Һин беҙҙе мәсхәрә итәһең, нисек имсәк бала менән һөйләшәйек. Ул бер нәмә лә аңламай, яуап та бирә алмай, - тигәндәр. Шул саҡ күкрәк һөтө менән туйынып ятҡан Ғайса боролоп ҡарай ҙа: - Дөрөҫлөктә, мин Алланың бәндәһе. Ул миңә Инжилде бирҙе. Мине үҙенең Пәйғәмбәре итте. Мин ҡайҙа ғына булһам да, ул ер бәрәкәтле була. Аллаһ миңә тере ваҡытта намаҙ уҡырға, ураҙа тоторға, әсәмә изгелек эшләргә бойорҙо. Мине тәкәббер һәм яуыз итмәне. Әсәмдән тыуған көнөмдә, үлгән көнөмдә, тере булып ҡубарылған көнөмдә миңә Аллаһынан сәләм». Мәрйәм 19:29—33

Был мөғжизә ырыуҙаштарын ышанырға мәжбүр итә. Барыһы ла сабыйҙың Аллаһ рәсүле булыуын иҫбатлай.

Ғайсаның вәғәздәре

Мосолман дине буйынса Ғайса Исламдағы башҡа Пәйғәмбәрҙәр кеүек үк, Аллаһтың берәү генә икәнен аңлатҡан, иманға өндәгән. ,

Тәүрат һәм Инжил

Инжилдә Ғайсаның Ирод I батша ваҡытында йәшәүе бәйән ителә (б.э.т. 4 йыл)),Август идара иткән ваҡытҡа ла тура килә (б.э.т. 6 йыл), Йәһүҙиәлә халыҡ һанын алғанда ул була. Быны теүәл раҫлап булмай, әммә был мәсьәлә менән шөғөлләнгән белгестәр Ғайса Пәйғәмбәр б.э.т. 7—6 йылдарҙа тыуған тип һанай.

Мосолмандар Ғайсаға иңгән хаҡ Инжил юғалған, исеме генә ҡалған тип һанай. Йәғни был китаптан Ғайсаның ысын тарихын белеп булмай, тиҙәр.

" Беҙ Ғайса ғәләйһиссәләмгә инжилде бирҙек. Ул Инжилдә тура юлды күрһәтеү, нур һәм яҡтылыҡ бар. Беҙ ул Инжилде унан әүәл иңдерелгән Тәүратта булған нәмәне раҫлаусы һәм мыуафиҡ иттек, йәғни дин ысулында һәм ғәҡидә мәсьәләләрендә Тәүратҡа мыуафиҡ. Һәм Инжилде тәҡүәлек итеүселәргә тура юл күрһәтеүсе һәм өгөт биреүсе итеп ҡылдыҡ" Әл-Мәида 5:46

Ғайса (ғ.с.) әйткән:

«Мин һеҙгә Тәуратты һәм минән әүәл булған нәмәне раҫлаусы булған хәлдә, йәнә һеҙгә хәрәм ителгән ҡайһы бер нәмәләрҙе, йәғни Муса ғ.с. шәриғәтендә хәрәм булған нәмәләрҙең ҡайһы берҙәрен хәләл итер өсөн килдем. Йәнә һеҙгә Раббығыҙҙан бер ғәләмәтте, йәғни мөғжизәләр килтерҙем. Миңә ҡаршылыҡ ҡылыуҙа Аллаһы тәғәләнән ҡурҡығыҙ һәм миңә итәғәт ҡылығыҙ, фарманыма буйһоноғоҙ. Дөрөҫлөктә, Аллаһы тәғәлә - минең Раббым һәм һеҙҙең Раббығыҙ. Уға ғибәҙәт ҡылығыҙ, был тоғро булыусы һәм маҡсатҡа ирештереүсе юл.» Әлү Ғимран 3:50, 51

Әммә Ғайса ғ.с. вәғәздәренә ҡолаҡ һалыусылар әҙ була, 12 кеше иман килтереп, уның сәхәбәләренән булдылар:

Ғайса ғ.с. көфөрлөктө һәм ҡарышыуҙы һиҙгәс, әйтте: "Аллаһы тәғәлә эшендә минең ярандарым һәм миңә ярҙам итеүселәр кемдәр?" Хәвәриҙәр (сәхәбәләр) әйттеләр: " Беҙ Аллаһы тәғәләнең диненә ярҙам итеүселәр. Аллаһы тәғәләгә иман килтерҙек һәм ышандыҡ". Әлү Ғимран 3:52, 53

Ғайсаның рисәләте

Инжилдә әйтелеүенсә, Ғайса ғ.с. 12 сәхәбәһе менән тотош Фәләстинде йөрөп сыҡҡан. Сәйәхәте ваҡытында ул бик күп кирәмәттәр күрһәткән, ауырыуҙарҙы аяҡҡа баҫтырған, үлгәндәрҙе терелткән.

Ғайса ғ.с. әйткән:

„ Дөрөҫлөктә, мин Раббығыҙҙан бер ғәләмәт менән килдем, ул ғәләмәт минең хаҡ Пәйғәмбәр булыуыма дәлил. Ул ғәләмәттәр былар: мин һеҙҙең өсөн балсыҡтан ҡош һүрәтенә оҡшашлы нәмә яһармын һәм уға өрөрмөн, ул нәмә, Алланың әмере менән, оса торған ҡош булыр. Икенсе ғәләмәт шул: әсәнән тыуғанда уҡ һуҡыр булған кешене сәләмәтләндерермен, йәғни күрә торған итермен. Йәнә ала тәнлелек менән ауырыуы менән бәләләнеүсене сәләмәт итермен. Йәнә Аллаһы тәғәләнең әмере менән үлектәрҙе тергеҙермен. Бишенсе ғәләмәт шул: мин ашай торған ризығығыҙ тураһында һеҙгә хәбәр бирермен, йәғни нимә ашағанығыҙҙы һәм өйҙәрегеҙҙә йәшереп һаҡлаған нәмәләрегеҙҙе әйтермен. Дөрөҫлөктә, әгәр һеҙ ышаныусы булһағыҙ, һеҙҙең өсөн был зекер ителгән мөғжизәләрҙә минең хаҡ Пәйғәмбәр булыуыма, әлбиттә, ғәләмәт һәм дәлил бар“. Әлү Ғимран 3:49

Ғайса ғ.с. күрһәткән был мөғжизәләр кешеләргә тәрән йоғонто яһай. Ул һәр ерҙә лә был кирәмәттәрҙең тик Аллаһтың бойороғо менән генә үтәлеүен әйтә, «Аллаға инаныуың һине ҡотҡарҙы», — тип әйтеп йөрөй.

Иман килтереүселәр арта барғанын күреп, элекке руханиҙар һәм ғөләмәләр уға ҡарата хаслыҡ уйлай башлай.

Вафаты

Ҡөрьән Ғайса ғәләйһиссәләмдең йәһүҙиҙәр ҡулынан һәләк булыуын кире ҡаға.

« Йәнә уларҙың: "дөрөҫлөктә, беҙ Мәсихте - Аллаһы тәғәләнең рәсүле булыусы Мәрйәм улы Ғайсаны үлтерҙек", - тип әйтеүҙәре сәбәпле ғазап бирербеҙ. Улар Ғайсаны үлтермәнеләр һәм уны аҫманылар. Ләкин Аллаһы тәғәләнең ҡөҙрәте менән, күҙҙәренә үҙҙәренең олуғтары хәҙрәти Ғайса һүрәтендә күренеп, Ғайса тип белеп, шуны аҫтылар. Шикһеҙ, улар Ғайса ғәләйһиссәләмде үлтермәнеләр. Бәлки Аллаһы тәғәлә Үҙ хозурына алды, йәғни ғиззәт һәм кәрәмәт урынына күккә ашырҙы һәм Аллаһы тәғәлә Үҙенең теләгән эшендә еңеүсе, хикмәт менән хөкөм итеүсе булды» Ән-Ниса 4:157, 158

Ҡөрьәндә Ғайсаның исемдәре һәм эпитеттары

Ғайса исеменең ғәрәпсә транскрипцияһы —
«Аль-Масиху 'Иса бну Марйама» (К. 3:45)

Ғайсаның исеме Ҡөрьәндә төрлө эпитеттар менән бирелә.

Ҡөрьән, 4:171 «Мәсих — Мәрйәм улы Ғайса, Аллаһының ебәрелгән илсеһе, Аллаһы тәғәләнең кәлимәһе, йәғни Аллаһы тәғәләнең һүҙе менән генә атайһыҙ яралтылған!»

• Мәсих (ғәр. مسيح‎ — мессия. С
• Аллаһ кәлимәһе — был төшөнсә Ҡөрьәндә тик Ғайса ғ.с.гә ҡарата ғына ҡулланылған. Аллаһ иманлы Мәрйәмгә баланың исемен ул донъяға килмәҫ элек үк белдереп ҡуя. Ғайсаға Аллаһ исемде үҙе ҡуша — «Мәсих Ғайса».
• Аллаһ ҡоло
• Алланың Ғәләмәте
• Алланың Рәхмәте

Ҡөрьәндә Ғайса ғ.с. тураһында аяттар

Ҡөрьәндә Ғайса ғ.с. исеме 25 тапҡыр ҡабатлана, Әҙәм исеме лә шул саҡлы уҡ. Был ҡайһы бер ғөләмәләр әйтеүенсә Ғайса менән Әҙәм ғәләйһиссәләмдәрҙең берҙәй ғәләмәт булыуын күрһәтә -

«Дөрөҫлөктә, Әҙәм ғәләйһиссәләм атайһыҙ һәм әсәйһеҙ яралтылды, шуның кеүек Ғайса ғәләйһиссәләм дә атайһыҙ бар ҡылынды. Икеһе лә Аллаһтың ҡөҙрәте менән , ғәҙәти булмаған юл менән яралтылдылар»Ҡөрьән, 3:59 Ән-Ниса 4:171 (Османов)

• «Мәрйәм» сүрәһенең 16- 40-сы аяттарында Ғайса Пәйғәмбәрҙең яралыуы һүрәтләнә. Мәрйәм бәлиғ булғас, бер саҡ ул башҡаларҙан ситкәрәк китеп, тәнен күрмәһендәр өсөн пәрҙә ҡороп, ғөсөл ала башлай. Ҡапыл уның ҡаршыһында бик сибәр ир һынында Ябраил фәрештә пәйҙә була. Ҡыҙ ҡалтырап төшә һәм: «Әгәр ҙә һин Алланан ҡурҡыусы тәҡүә бәндә булһаң, һинең зарарыңдан Аллаға һыйынам», — ти һала. Ябраил фәрештә иһә:

— Мин Алланың илсеһе. Һине бер пак һәм маҡтаулы бала менән шатландырырға килдем, — тип яуаплай. Билдәле, Мәрйәм был һүҙҙәрҙән бөтөнләй ҡаушай, ғәжәпләнә: — Минең нисек балам тыуһын?! Миңә бер ир кешенең дә ҡағылғаны юҡ, мин уйнашсы түгел, — тип асыулы яуаплай. — Дөрөҫ, — ти Ябраил фәрештә. — Ләкин Раббыбыҙ: «Ир кеше ҡағылмаған ҡыҙҙан бала таптырыу Беҙҙең өсөн бик еңел эш. Беҙ ул баланы ҡөҙрәтебеҙҙе күрһәтер өсөн кирәмәт һәм уға иман килтереүселәргә рәхмәт итеп иңдерәсәкбеҙ. Ул баланы атайһыҙ яралтыу тәҡдир ҡылынған эш, булмайса ҡалмаҫ», — тине".

Һылтанмалар

• Иисус в Исламе — взгляд мусульман
• Алиев А. Иисус в Исламе // «Дагестанская правда», 23.12.2004.
• Путилов С. Иисус в Коране // Интернет-портал «Credo.ru», 22.10.2007 г.
• Мусульманский Иисус Антология. Сост., перевод, коммент. Б. Г. Деревенского. СПб.: «Амфора», 2009.
• Иисус Христос — взгляд Ислама
• Тәсһилүл бәйән фи тәфсирил Ҡөрьән// Ҡөрьән тәфсиренең еңеләйтелгән аңлатмаһы. 4 томда. — Ҡазан:2004 йыл
• Ситдиҡова Гүзәл. Динебеҙҙә ҡатын-ҡыҙ//Башҡортостан ҡыҙы. −2008,№ 8 (Мәрйәм Инә)